Tüketici Olarak GDO Hakkında Ne Bilmeliyim?

GDO nedir?

Genetiği değiştirilmiş organizmalar yani kısaca GDO; Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından, bitki, hayvan veya mikroorganizma gibi organizmaların genetik materyallerinin yani DNA’larının genetik mühendisliği, gen teknolojisi ve modern biyoteknoloji uygulamaları kullanılarak değiştirilmesi sonucunda elde edilen organizmalar olarak tanımlanmaktadır. Genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanıldığı gıdalar ise genetik modifiye gıdalar (GMF) veya genetiği değiştirilmiş gıdalar olarak adlandırılmaktadır [1]. 

Gen değiştirme yeni bir teknoloji mi?

İnsanlığın genetiği değiştirilmiş organizmalarla karşılaşması sanıldığından daha eski bir tarihe dayanmaktadır. İstenilen özelliklere sahip bitki veya hayvanı elde etmek için seçici çiftleştirme ve melezleme gibi yöntemlerin  milattan önce 8000’lerde insanlar tarafından kullanıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır  [2].  

1886 yılında Gregor Mendel; buruşuk ve düz tohumlu, sarı ve yeşil gibi farklı özelliklere sahip farklı türde bezelyeleri çaprazlayarak elde ettiği sonuçlar ile genetik biliminin temellerini atmıştır [2]. 

Gen mühendisliği teknikleri kullanılmadan doğal yöntemlerle gen değiştirmenin en açık gözlendiği bitkilerden olan mısır; başta yabani otlardan türeyen, küçük başaklara ve az sayıda taneye sahipken değişerek günümüzdeki halini almıştır [3]. Çaprazlama yöntemi ile elde edilmiş hibrit mısırlar,  ilk kez 1922’de üretilmiş ve satışı gerçekleştirilmiştir [2]. 

Bilim insanları tarafından 1946’da keşfedilmeye başlanan modern gen değiştirme yöntemleri, 1954 yılında DNA sarmal yapısının keşfi ile devam etmiştir. 1973’te bakteriler arasında gerçekleştirilen DNA kesme ve yapıştırma işlemlerini içeren bir dizi çığır açan deney sonucunda ilk genetiği değiştirilmiş organizma üretilmiş ve genetik mühendisliğinin temelleri atılmıştır [3].  1982 yılında ise Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), genetik mühendisliği uygulamaları ile diyabet tedavisinde kullanılan insülini insan kullanımına uygun GDO olarak kabul etmiştir [2]. 

Tarım alanında ise 1983 yılında antibiyotiklere dirençli tütün ve petunya genetiği değiştirilmiş ilk bitkilerdir. Virüslere dirençli tütünün ticaretini 1990 yılında gerçekleştiren ilk ülke Çin olmuştur.  1994 yılına gelindiğinde ise, insan tüketimine uygun olduğu FDA tarafından onaylanan ilk genetiği değiştirilmiş gıda olan Flavr Savr domatesi üretilmiştir. Genetik mühendisliği sayesinde bu domateslerde, meyve sebzelerin yumuşamasına neden olan poligalakturonaz adlı enzimin üretilmesi engellenerek olgunlaşma geciktirilmiş ve çürümeye karşı dayanıklılık sağlanmıştır [3]. 

1995’te ise birçok genetiği değiştirilmiş bitkinin insan tüketimine sunulması ve daha büyük çapta üretimi için onay alınmıştır. FDA tarafından onaylı ilk bitkiler arasında mısır, pamuk, patates, kanola ve soya fasulyesi bulunmaktaydı [3]. Günümüzde ise GDO ürünleri yelpazesi marul, çilek, patlıcan, şeker kamışı, pirinç, buğday, havuç gibi diğer meyve ve sebzeleri içerecek şekilde genişlemiştir [4].

Konu hakkında merak edilen diğer sorular için:

[1] World Health Organization. (n.d.). Food, genetically modified. World Health Organization. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/food-genetically-modified (Erişim tarihi: 25.07.2023)

[2] Center for Food Safety and Applied Nutrition. (n.d.). Science and history of gmos and other food modification processes. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/food/agricultural-biotechnology/science-and-history-gmos-and-other-food-modification-processes 

[3] Raman R. The impact of Genetically Modified (GM) crops in modern agriculture: A review. GM Crops Food. 2017 Oct 2;8(4):195-208. doi: 10.1080/21645698.2017.1413522. PMID: 29235937; PMCID: PMC5790416. 

[4] Bawa AS, Anilakumar KR. Genetically modified foods: safety, risks and public concerns-a review. J Food Sci Technol. 2013 Dec;50(6):1035-46. doi: 10.1007/s13197-012-0899-1. Epub 2012 Dec 19. PMID: 24426015; PMCID: PMC3791249.