Etilen Oksit ve Gıda Güvenliği

Son zamanlarda Avrupa Birliği’nin gıda güvenliğini sağlamak amacıyla mevzuata uymayan gıda ve yem ürünleri için üyeleri arasında bilgi akışının sağlandığı Gıda ve Yem Maddeleri Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) tarafından etilen oksit ile ilgili uyarılar verilmekte, çeşitli ülkelerden ürünler etilen oksit kalıntısı içerdiği için gümrükten geri çevrilmektedir.1 Peki etilen oksit nedir ve gıdalarda neden kullanılır veya kullanılmamalıdır?

Etilen oksit renksiz, çok hafif kokusu olan havadan biraz daha ağır, yanıcı ve patlayıcı, suda, alkolde ve diğer organik çözücülerde çözünebilen toksik bir gazdır. Mikrobiyolojik aktiviteyi durdurucu etkisi sebebiyle sterilizasyon amaçlı medikal kullanımı, polyester ve antifriz üretimi için kullanılan etilen glikolün üretimi gibi birçok endüstriyel kullanımı mevcuttur.2 Gıda endüstrisinde ısıl işlem uygulanmadan mikrobiyolojik sterilizasyonun gerçekleştirilebilmesi ve tarım uygulamalarında zararlılar üzerindeki öldürücü etkisinin yüksek olması sebebiyle kullanımı bazı ülkelerde hala devam etmektedir. 

Önceleri Avrupa ülkelerinde ve Avustralya’da pestisit (insektisit yani böcek öldürücü) olarak tarımsal uygulamalarda, kurutulmuş meyve, baharatlarda ve kuruyemişlerde mikrobiyolojik stabiliteyi sağlamak amaçlı kullanımları mevcutken; Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) tarafından genotoksik (gen üzerinde mutasyona sebep olan) etkisinin kanıtlanmasıyla Avrupa ülkeleri tarafından gıda ve tarım ürünlerinde kullanımı yasaklanmıştır.3,4,5 ABD’de tartışmalar gıda güvenliğinin diğer alternatif yöntemlerle sağlanamaması kaygısı dolayısıyla etilen oksit kullanımının İyi Üretim Uygulamaları (GMP) kapsamında uygun dozlarda devam ettirilmesi üzerine hala sürmektedir. Bazı taze (yaban mersini ve böğürtlen gibi) ve kurutulmuş (kuru üzüm gibi) meyvelerde insektisit olarak kullanımı, silolarda yığın halinde tahılların devridaiminde (resirkülasyonunda) fumigant* olarak kullanımı devam etmektedir.6,7 

Türkiye’de ise uygulamalar AB uyumlu olduğu için ısıl işleme duyarlı baharat gibi ürünlerin sterilizasyonunda ışınlama yöntemi kullanılmaktadır.8,9 Tarım ilaçlarında etilen oksit kullanımı ile ilgili yönetmeliklerde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca gıda katkı maddelerinde sterilizasyon amacıyla etilen oksit kullanımının yasak olduğu bilgisi bulunmaktadır.10 Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından etilenin etilen oksitin metaboliti (ara ürünü) olması dolayısıyla pestisit olarak kullanımı hakkında çalışmalar devam etmektedir.11 Bu sebeple Türkiye’de etilenin pestisit olarak kullanımı geçici listede yer almaktadır.12

Sözlük 

*Fümigant: Fumigasyon yani kapalı bir ortamda gaz halde kimyasal maddelerin verilmesiyle gerekli haşere böceklerin öldürülmesi amaçlı kullanılan bir zararlılardan korunma metodudur. Fümigasyonda kullanılan kimyasal maddeye fümigant denir.13

Kaynaklar:

[1] Retrieved November 25, 2020, from https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/?event=searchResultList
[2] Ethylene Oxide. (2019, June 21). Retrieved November 24, 2020, from https://www.cdc.gov/niosh/topics/ethyleneoxide/default.html
[3] IARC, 1994c. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans. Some Industrial Chemicals. International Agency for Research on Cancer, Lyon, 73.
[4]PLANTS. (2014, November 12). Retrieved November 24, 2020, from https://ec.europa.eu/food/plant/pesticides/eu-pesticides-database/public/?event=activesubstance.detail
[5] Atungulu, G.G. (2012). Microbial Decontamination in the Food Industry Microbial decontamination of nuts and spices. , (), 125–162. doi:10.1533/9780857095756.1.125
[6] Ethylene oxide. (n.d.). Retrieved November 24, 2020, from http://www.fao.org/3/x5042e/x5042E0d.htm
[7] Food and Drug Administration. (2017). Risk profile: pathogens and filth in spices. Food and Drug Administration, Silver Spring, MD. https://www.fda.gov/media/108126/download
[8] Çığ, E. (2008). Avrupa Birliği ‘nde Gıda Kontrolü Uygulamaları ve Türk Gıda Kontrol Sisteminin AB ‘ye Uyumu. AB Uzmanlık Tezi, TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara.
[9] YILMAZ, H., & ŞANLIER, N. (2014). Baharat Işınlama. Gıda, 39(2), 111-118.
[10] TÜRK GIDA KODEKSİ GIDA KATKI MADDELERİNİN SPESİFİKASYONLARI HAKKINDA YÖNETMELİK. (n.d.). Retrieved November 25, 2020, from https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=23476
[11] European Food Safety Authority. (2012). Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance ethylene. EFSA Journal, 10(1), 2508.
[12] Kodeksi, T. G. (2015). Türk Gıda Kodeksi (TGK) Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeligi 2014. Resmı Gazete 25 Agustos 2014 tarih ve 29099 (Mükerrer) Sayı.
[13] Fumigasyon. (2020, September 12). Retrieved November 24, 2020, from https://tr.wikipedia.org/wiki/Fumigasyon