Uzay Gıdaları Nedir?

Uzayda görev sırasında astronotların tüketebilmesi için üretilen gıdalara uzay gıdaları denir [1]. Uzay gıdaları, gıda bilimcileri, diyetisyenler ve mühendislerden oluşan Houston'daki Johnson Uzay Merkezi'ndeki (JSC) Uzay Gıda Sistemleri Laboratuvarı'nda besin analizleri, duyusal değerlendirme, depolama çalışmaları, paketleme değerlendirmeleri ve daha birçok yöntemle analiz edilmektedir. Bu gıdalar, vitamin içeriğini koruyan, kontaminasyon (bulaşma) riskini en aza indiren, hafif ve uygulanan proseslere uyumlu bir ambalaj ile paketlenerek uzay aracında karşılaşılabilecek durumlara dayanıklı olması sağlanır. Uzay araçlarında gıdaları saklamak için buzdolabı gibi depolama alanları olmadığından raf ömrü boyunca kalitesini korumak ve bozulmasını önlemek amacıyla uzay gıdalarına belirli proses teknikleri uygulanır. Uzun süreli uzay görevlerinde gıda yeterliliğini sağlayabilmek için gıdaların raf ömrünün 5 yıla çıkarılması amaçlanır. [2]

NASA'nın astronotlar için lezzetli ve besleyici olmasının yanı sıra güvenli gıdalar üretmeyi amaçlaması günümüzde de kullanılan gıda güvenliği sistemlerinin kurulmasına neden olmuştur. İnsanlı uzay görevlerinde gıdaların; patojenler, toksinler, kimyasallar veya fiziksel tehlikelerle kontaminasyon (bulaşma) açısından güvenli olması ve potansiyel risklerin kaldırılması gerektiği kararlaştırılmıştır. Çünkü astronotların tükettiği gıdalardan kaynaklanan hastalıklar uzayda büyük sorunlara neden olabilir. Bu sebeple, hammaddeden son ürüne kadar uzay gıdalarının tüm proses adımları kontrol ve kayıt edilmesine dayanan risk önleme çalışmaları ise bugün Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktası (HACCP) sisteminin doğmasına neden olmuştur [3,4,5]

İlk uzaya çıkan kişi uzayda ne ile beslenmiştir?

HACCP ile üretilen tüp içerisindeki iki porsiyon et püresi ve bir çikolata sosu, 1961’de uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin tarafından uzayda tüketilen ilk besin olmuştur [6]. Uzayda yemek yiyen ilk ABD astronotu John Glenn ise bir alüminyum tüpten elma püresi yemiştir.  Ancak tüpteki gıdaları görüp koklayamamak ve ürünün yapısının hissedilememesi lezzet açısından olumsuzluğa sebep olmuştur. Bu görevler kısa süreli olduğu için uzay gıdaları ilk yıllarda diş macununa benzer tüplerde, tek lokmalık küp şeklinde veya dondurularak kurutulmuş toz formundaydı. Daha sonraki yıllarda çeşitli prosesler ile geliştirilerek farklı formda gıdalar üretilmiştir [7,8].

Kaynakça

[1]    “A Dictionary of Space Exploration,” A Dict. Sp. Explor., Jan. 2005, doi: 10.1093/ACREF/9780192806314.001.0001.

[2]    “NASA Facts Space Food,” 2002. https://www.nasa.gov/pdf/71426main_FS-2002-10-079-JSC.pdf

[3]    H. E. Bauman, “The origin and concept of HACCP,” HACCP Meat, Poultry, Fish Process., pp. 1–7, 1995, doi: 10.1007/978-1-4615-2149-5_1.

[4]    O. O. Ibrahim, “Introduction to Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP),” EC Microbiol., vol. 16, no. 3, pp. 1–7, 2020.

[5]    “NASA Facts NASA Food Technology: Incredible Edibles From Space,” 2004, http://www.sti.nasa.gov/tto/spinoff.html.

[6]    “Space Food - Space Foundation Discovery Center.” https://discoverspace.org/exhibit/space-food/.

[7]    M. Perchonok and C. Bourland, “NASA food systems: Past, present, and future,” Nutrition, vol. 18, no. 10, pp. 913–920, Oct. 2002, doi: 10.1016/S0899-9007(02)00910-3.

[8]    J. Jiang, M. Zhang, B. Bhandari, and P. Cao, “Current processing and packing technology for space foods: a review,” https://doi.org/10.1080/10408398.2019.1700348, vol. 60, no. 21, pp. 3573–3588, Nov. 2019, doi: 10.1080/10408398.2019.1700348.