Öksürüğe İyi Gelen Gıda Var Mıdır?

Lütfiye Nisa ÖNGER | 03.05.2023

Özet:

  • Öksürüğü azaltmaya yönellik kullanılan gıdaların etkili olduğuna dair çok az bilimsel çalışma vardır.
  • Öksürüğü hafifletmede kullanılan en yaygın gıdalardan biri baldır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), balın çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonu ile ilişkili öksürüğü gidermek için erişilebilir ve güvenli bir yatıştırıcı olduğunu düşünmektedir. 
  • İngiltere Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS), ılık ballı ve limonlu su tüketiminin öksürüğün hafifletilmesinde denenebileceğini bildirmiştir.
  • Ananasta bulunan bromelain isimli enzimin, öksürüğü bastırmaya ve mukusu gevşetmeye yardımcı olduğu gözlemlenmiştir.
  • Zencefilin bünyesindeki aktif bileşenlerin boğaz ağrısını rahatlattığına dair anektodsal yani gelişigüzel veya sistematik olmayan bir şekilde toplanan, yalnızca kişisel gözleme dayalı kanıtlar bulunmaktadır.
  • Öksürüğü hafifletmede dolaylı olarak kullanılan bir başka grup ise nanede bulunan mentol, okaliptus gibi uçucu gıda bileşenleridir.
  • Gıdalar ilaç değildir ve tedavi etme amacı ile kullanılmamalıdır. Çünkü gıdaların belirli bir tüketim dozu belirlenmediği için daha fazlası daha iyi benzeri düşünceler aşırıya kaçan tüketimlere ve zehirlenmelere sebep olabilmektedir.

Öksürük, karakteristik bir sesle boğazdaki maddeleri uzaklaştırmak için yapılan çıkarma hareketi olarak kabaca tanımlanabilir. 3 haftadan kısa sürdüğünde akut, 8 haftadan uzun sürdüğünde ise kronik öksürük olarak adlandırılır [1]. Öksürmeye başladığımızda çevremizden öksürüğe iyi geldiği iddia edilen birbirinden farklı tarifler duymaktayız. Ancak bu tariflerde bahsedilen gıdalar, gerçekten öksürüğe iyi geliyor mu? Öncelikle şunu belirterek başlayalım; öksürüğü azaltmaya yönellik kullanılan gıdaların etkili olduğuna dair çok az bilimsel çalışma vardır. Bu amaçla kullanılan en yaygın gıdalardan biri baldır [1]. İngiltere Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS), ılık ballı ve limonlu su tüketiminin öksürüğün hafifletilmesinde denenebileceğini bildirmiştir. Ancak bu yöntem, bal içermesi sebebiyle 1 yaşından küçük bebekler için uygun değildir. Virüs ve bakteri gibi mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyonlar arasından üst solunum yolu enfeksiyonu toplumda en yaygın görülen öksürük türüdür.  Üst solunum yolu enfeksiyonları çoğunlukla soğuk algınlığından kaynaklanmaktadır [2].

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), balın çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonu ile ilişkili öksürüğü gidermek için erişilebilir ve güvenli bir yatıştırıcı olduğunu düşünmektedir [3]. Balın öksürük üzerindeki etkisi birçok bileşeninin beraber oluşturduğu etki ile ilişkilendirilmektedir. Flavonoid ve fenolik asit içeriği ile antioksidan özelliğe sahip olması bunlardan bir tanesidir. Bunların yanında öksürük üzerindeki diğer bir etkisi, balın kıvamını ifade eden ve akmaya karşı gösterdiği direncin bir ölçüsü olan viskozitesinden kaynaklanır. Balın viskozitesi şeker ve reçine içeriğiyle ilgilidir. Viskoz maddeler ağza ve dişlere yapışma eğiliminde olduklarından şekerli bir sıvıdan daha uzun süre tatlı bir tat algılanmasını sağlar. Bu tatlı tat ise beyne hoş uyaranlar göndererek virüslerin neden olduğu inflamasyonun tahriş edici duyumlarının hafifletebilir. Bununla beraber viskozite tükürük üretimini ve yutkunmayı artırır. Dolayısıyla viskoz maddeler tahriş edici uyaranların sinirlere iletimini sınırlayarak öksürme dürtüsüne müdahale eder. Kısacası balın yoğun yapısı ve tatlılığı öksürüğü hafifletmesindeki bir diğer sebeplerdir. [4]. Bal ve limon karışımının da öksürük sıklığını azaltarak uyku kalitesini iyileştirmek için faydalı olabileceği önerilmektedir [3].

Bal dışında bir başka gıda ise ananastır. Ananasta bulunan bromelain isimli enzimin öksürüğü bastırmaya ve mukusu gevşetmeye yardımcı olduğu gözlemlenmiştir [5]. Zencefilin bünyesindeki aktif bileşenlerin boğaz ağrısını rahatlattığına dair anektodsal yani gelişigüzel veya sistematik olmayan bir şekilde toplanan, yalnızca kişisel gözleme dayalı kanıtlar bulunmaktadır [3,6]. Okula giden çocuklar üzerinde yapılan randomize kontrollü bir çalışma, soğuk algınlığını ile probiyotik takviyesi alma arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Kontrollü randomize deneysel çalışmalarda denekler, insan veya hayvan olabilmekte ve araştırma sorusu ile ilgili özelliklere göre seçilmektedir. Daha sonra rastgele bir deney grubuna veya kontrol grubuna atanarak gözlemlenmektedir [7]. Bu çalışma sonucuna göre uzun süreli probiyotik kullanımının soğuk algınlığı semptomlarını azaltmadaki etkinliği gösterilmiştir. Ancak halihazırda yerleşik bağırsak mikroflorasına sahip kişilerde, probiyotiklerin etkisinin sınırlı olduğu vurgulanmıştır. Unutulmamalıdır ki gıdalar, ilaç değildir. Belirli bir tüketim dozu belirlenmediği için “daha fazlası daha iyi” benzeri düşünceler aşırıya kaçan tüketimlere ve zehirlenmelere sebep olabilmektedir. Her gıdanın dozunda tüketilmesine dikkat edilmelidir. 

Uçucu gıda bileşenleri, öksürüğü hafifletmede kullanılan bir başka gıda maddesine örnek olarak verilebilir. Nanede doğal olarak bulunan mentolün solunması, boğaz ağrılarını yatıştırmaya ve nefes almayı kolaylaştırmaya yardımcı olabileceği düşünülmektedir [8]. Nane, kekik ve okaliptus gibi uçucu yağlar bakımından zengin bitkiler öksürüğün hafifletilmesinde kullanıldığı bilinmektedir. Bütün bu bilgiler ile beraber öksürüğü hafifletmek için yaygın kullanılan gıdalar ve bitkiler hakkında yeterince bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu gıdaların ve bileşenlerinin uzun dönemli bu amaçla kullanımlarının sonucunu bilinmemektedir. Bu sebeple tedavi amacıyla kullanılan gıda ve bitkilerin etkisinin kanıtlanabilmesi için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır [4].

Kaynaklar

[1] Morice, A. H., McGarvey, L., Pavord, I., & British Thoracic Society Cough Guideline Group (2006). Recommendations for the management of cough in adults. Thorax, 61 Suppl 1(Suppl 1), i1–i24. https://doi.org/10.1136/thx.2006.065144

[2] Cough (2017). National Health Service (NHS), England  nhs.uk/conditions/cough/

[3] World Health Organization. (‎2001)‎. Cough and cold remedies for the treatment of acute respiratory infections in young children. World Health Organization. Cough and cold remedies for the treatment of acute respiratory infections in young children

[4] Murgia, V., Ciprandi, G., Votto, M., De Filippo, M., Tosca, M., & Marseglia, G. (2021). Natural remedies for acute post-viral cough in children. Allergologia Et Immunopathologia, 49(3), 173-184. doi: 10.15586/aei.v49i3.71

[5] Hikisz, P., & Bernasinska-Slomczewska, J. (2021). Beneficial Properties of Bromelain. Nutrients, 13(12), 4313. https://doi.org/10.3390/nu13124313

[6] Last, J., (2007). Anecdotal Evidence, A Dictionary of Public Health, Oxford University Press, (Erişim Tarihi: 01.06.2023) https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195160901.001.0001/acref-9780195160901-e-189.

[7]  Understanding scientific studies. (2008). The European Food Information Council (EUFIC). (Erişim tarihi: 28 Nisan 2023) https://www.eufic.org/en/understanding-science/article/understanding-scientific-studies

[8]  Smith, A., & Matthews, O. (2022). Aromatic ointments for the common cold: what does the science say?. Drugs in context, 11, 2022-5-6. https://doi.org/10.7573/dic.2022-5-6