Bereketli Tohum: Çörek Otu

Bitkilerin ilaç olarak kullanılması, insanlık tarihinin başlangıcına kadar dayanır. Günümüzde de antioksidan etkileri ve geniş yelpazedeki tedavi edici nitelikleri sebebiyle yaygın olarak tedavi amaçlı kullanılmaktadır[1]. Son yıllarda ülkemizde ve dünyada tıbbi etkileri ile dikkat çeken çörek otu bu bitkilerden biridir. Bazı dini inanışlarda “Ölüm dışında hiçbir hastalık yoktur ki çörek otunda onun için bir deva bulunmasın.” söyleminin etkisiyle ve şifa verici bir bitki olması sebebi ile “bereketli, mübarek tohum” olarak adlandırılmıştır[2]. 

Hipokrat ve Dioskorides gibi hekimlerin çörek otunu tedavi amacıyla kullanmaları ve bunu kanıtlar nitelikler bulguların keşfedilmesi günümüz bilim insanlarının da ilgisini çekmiştir. Günümüz tıbbını, çörek otundaki timokinonlar gibi etken maddeleri, fitokimyasalları ve bunların koruyucu/tedavi edici özelliklerini somutlaştıracak araştırmalar yapmaya sevk etmiştir.

Doğu Akdeniz kökenli, botanik adı Nigella sativa L. olan çörek otu, Ranunculaceae (düğün çiçeğigiller) familyasından olup günümüzde başta Doğu Akdeniz ülkeleri olmak üzere Balkanlar, Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Hindistan’da bolca yetişen bir bitkidir[3]. Kapsül içerisindeki tohumunda oldukça etkili uçucu yağlar ve fitokimyasallar barındırmasına rağmen yağlı bir tohum değildir. Çörekotu içeriğinde bulunan timokinon, ditimokinon, melantin, nigellin, saponinler, tanen, sabit yağlar / diğer uçucu yağlar ve proteinler önemli fitokimyasallardır. Ayrıca vitamin ve minerallerce de zengin olan çörek otu önemli bir A, B1, B2, B6, C ve H vitaminleri, folik asit ve niasin kaynağıdır[1,4].

Çörek otunun antioksidan, antiinflamatuar, antibakteriyel, antitümöral ve immun stimulan etkilerinin oluşmasında etkili biyoaktif kimyasallar timokinon, timohidrokinon, ditimokinon olarak sıralansa da asıl aktif nütrosötik maddenin timokinon olduğu ileri sürülmektedir. Timokinonun çörek otundaki biyolojik aktivitelerde öncelikli role sahip olması sebebi ile çörek otundaki bulunma oranının %18’den düşük olmaması gerektiği raporlanmıştır[8,9].

Bitkisel uçucu yağlar bitkilerin yaprak, meyve, kabuk veya odunsu olmayan köklerinden elde edilen yağlardır. Timokinon, dihidrotimokinon, karvakrol, p-simen, alfa ve beta pinen, alfa tujen ve t-anethol gibi uçucu yağları çörek otunu nitelikli bir uçucu yağ kaynağı haline getirmektedir[7]. Bu yağlar gıdalarda oksitlenmeye bağlı bozulmaların baskılanması, insan ve hayvan organizmalarında serbest radikal kaynaklı oksitlenme reaksiyonlarına bağlı hücre hasarlarının önlenmesi ve onarılması süreçlerine doğrudan katılan önemli antioksidanlardır[5,7,10]. 

Fonksiyonelliğinden kozmetik ve rejim destekleri ile kahve, çay ve bazı salatalarda da yararlanılmaktadır. Antioksidan fitokimyasallar; uygun basamaklar izlenerek kullanıldığında besin maddesinin standart değerlerini korur ve gıdayı doğal oksitlenme sürecinden koruyarak raf ömrünü uzatır. Bu basamaklar; uygun ve kaliteli hammaddeyi, üretim tekniğini, ambalajlama/depolama yöntemlerini ve uygun çeşidin güvenli miktarlarda kullanılmasını kapsamaktadır. In vitro çalışmalar; çörek otundaki uçucu yağın, durağan yağdan daha yüksek antioksidan etkiye sahip olduğunu ve bunun çoklu doymamış yağ asitlerinden kaynaklandığını söylemektedir[7].

Tüm çekirdekler/tohumlar gibi çörek otu da zengin bir vitamin ve mineral deposudır; bünyesinde stratejik esansiyel yağlar, amino asitler, magnezyum, çinko, selenyum benzeri mineraller ve birçok antioksidan madde ve vitamini barındırmaktadır. Bitkisel antioksidanlar, oldukça düşük yan tesirleri ile önemli birer gıda takviyesi olarak son zamanlarda ilgi görmektedir. Güçlü antioksidan içeriği ile çörek otu tohumları da bu popülariteden payını almaktadır. Çörek otunu kullanmak isteyenler için doğru ve ergonomik yol, taze ve kaliteli çörek otu alıp öğüterek kullanmaktır. Ayrıca çörek otu tohumu yağı da biyoaktif bileşenleri içermesi sebebiyle kullanılabilecek bir üründür[7].

Alternatif ve tamamlayıcı tıp çörek otu yağını aşağıdaki olgularda kullanmaktadır;
•    Stresin baskılanması
•    Kanser gibi hastalıklarda immunitenin güçlendirilmesi,
•    Metabolik regülasyon,
•    Bitkinlik ve uykusuzluk süreçlerinin düzenlenmesi
•    Bağırsak hareketlerini düzenleme (kabızlık yok etme) / bağırsak parazitleriyle savaş
•    Eklem iltihabı ve eklem ağrılarını giderme
•    Mide bulantısını dindirme, sindirimi kolaylaştırma
•    Lohusalarda süt miktarını ve süt yapımı süresini arttırma
•    Baş ağrılarıyla mücadele
•    Kardiyovasküler sistemi güçlendirme (kan basıncı, yara iyileşmesi
•    Böbreklerde taş oluşumunu engelleme
•    Diyabet gelişimi ve komplikasyonlarının baskılanması
•    Kolesterol seviyesinin regülasyonu
•    Hücre çoğalmasının ve cinsel fonksiyonların desteklenmesi (fertilizasyon)
•    Kulak enfeksiyonlarıyla mücadele
•    Astım ve diğer alerjik olguların sağaltımı
•    Tıkanık sinüslerin drenajının sağlanması (grip ve sinüzit semptomlarını hafifletme)
•    Lokal harici uygulama ile kas ağrılarının dindirilmesi
•    Hormonal regülasyon
•    Detoksifikasyon
•    İştah denetimi [1,11,12]

Sözlük
*Antioksidan: Oksitlenmeyi kısıtlayarak besinlerin bozulmalarını zorlaştıran maddeler.
*Antiinflamatuar: , İltihapla savaşan ilaçlar daha doğru bir tanımlama ile, yangı önleyici anlamına gelir. Herhangi bir maddenin iltihap azaltıcı özelliğine binaen verilebilecek isim olarak da tanımlanabilir
*Antibakteriyel: Bakterileri öldürücü.
*Antitümoral: Tümör meydana gelmesini engelleyen.
*İmmun Stimulan Etki: Savunma sistemini uyandıran, güçlendiren etki.
*Nütrosötik Madde: Gıdaların ya da diğer hazmedilir ürünlerin doğal bir bileşeni olarak bulunan kimyasalların, insan vücudu için koruyucu ya da bir ya da daha fazla hastalığı tedavi edici ya da fizyolojik performansı geliştirme açısından faydalı olduğu belirlenen kimyasallardır.
*Fitokimyasal: Bitkilerin doğal metabolik faaliyetleri sonucu oluşan ve insanlar için besin değeri olmayan ancak tüketildiklerinde sağlık için yararlı etki gösteren kimyasal bileşiklerdir.


Yazar: Meralnaz AYGÜN

Kaynaklar:
[1] Gün M. (2012) Holly Seed: Nigella Sativa. Some Knowledge Corresponding to Nigella Sativa’s Therapy Ailment. Lokman Hekim Journal 2(1): 43-46
[2] Buhari (Tıp) 7; Müslim (Selam) 89/2215; Tirmizi (Tıp) 5/2042, 22/2071.
[3] Kar, Y., Şen, N., Tekeli Y., 2007. Samsun yöresinde ve Mısır ülkesinde yetiştirilen çörek otu (Nigella sativa L.) tohumlarının antioksidan aktivite yönünden incelenmesi. Süleyman Demirel Üniv. Fen Edebiyat Fak. Fen Derg (E-Dergi), 2: 197-203.
[4] Al Jassir MS. (1992) Chemical composition and microflora of black cumin (Nigella sativa L.) seeds growing in Saudi Arabia. Food Chemistry 45: 239-42.
[5] Sultan MT, Butt MS, Anjum FM, Jamil A, Akhtar S, Nasır M. (2009) Nutritional profile of indigenous cultivar of Black cumin seeds and antioxidant potential of its fixed and essential oil. Pak J Bot. 41: 1321-30
[6] Correa AD, Jokl L, Carlsson R. (1986) Amino acid composition of some Amaranthus sp. grain proteins and of its fractions. Arch Latinoam Nutr . 36: 466-76.
[7] Bulca S. (2014) Çörek Otunun Bileşenleri Ve Bu Yağın Ve Diğer Bazı Uçucu Yağların Antioksidan Olarak Gıda Teknolojisinde Kullanımı. Journal of Adnan Menderes University Agricultural Faculty 11(2) : 29-36.
[8] Ayhan B. (2012) Nigella sativa L. Bitkisi Üzerine Fitoterapötik Çalışmalar. Gazi Üniversitesi Sağ. Bil. Enst. Farmakognozi Anabilim Dalı Fitoterapi Programı, Ankara
[9] Gharby S, Harhar H, Guillaume D, et al.(2015) Chemical investigation of Nigella sativa L. seed oil produced in Morocco. J Saudi Soc Agric Sci. 14(2): 172-77.
[10] Burtis M, Bucar F. (2000) Antioxidant activity of Nigella sativa essential oil. Phytotherapy Research. 14: 323-28.
[11] Vardar D Ö, Mollahaliloğlu S, Öztaş D.(2018) Examining the effects of phytochemicals used in phytotherapy on public health. J Health Sci Med. 1(4): 99-105
[12] Güzelsoy P, Aydın S, Başaran N. (2018) Çörek Otunun (Nigella Sativa L.) Aktif Bileşeni Timokinonun İnsan Sağlığı Üzerine Olası Etkileri J Lit Pharm Sci. 7(2):118-35.