Aspartam Hakkında Tüketicinin Bilmesi Gerekenler

1 gramı 4 kcal enerjiye sahip düşük kalorili bir tatlandırıcıdır. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi tarafından E 951 kodu ile tanınan gıda katkı maddesidir. Aynı miktardaki şeker ile benzer kalori sağlar ancak şekerden 200 kat daha tatlı olduğundan gıdalara çok az miktarda eklenir.

Nasıl üretilir?

Aspartam, vücudumuzda ve birçok gıda proteinlerinin yapısında doğal olarak bulunan iki amino asit olan fenilalanin ve aspartik asitten yapılır. Aspartamdaki fenilalanin, aspartama tatlı tadını veren bir metil grubu eklenerek değiştirilmiştir.

Neden kullanılır?

Gıdaların tatlılığını arttırırken kalorisini azaltmak için düşük kalorili yiyeceklere eklenir. Diş çürüğüne sebep olmadan tatlılık sağladığı için sakızlara eklenir.

Nasıl sindirilir?

Sindirim, gıdaların vücudumuzun kullanabileceği şekilde yapıtaşlarına parçalanması olayıdır. Ağızda başlayarak yemek borusu aracılığıyla mideye, sonrasında ise ince bağırsağa doğru devam eder. Aspartamın yapı taşı aminoasit olduğu için sindirimi, çoğunlukla ince bağırsakta bulunan enzimler aracılığıyla gerçekleşir. Ağız ve büyük ölçüde midede parçalanan proteinler, peptit olarak adlandırılan daha küçük moleküllere ve onu oluşturan amino asitlere enzimler yardımıyla ayrılır. Kısacası aspartam, bağırsaklarımızda aspartik asit ve fenilalanin adı verilen aminoasitlere parçalanmış olur. Bu iki amino asit; et, balık, peynir, yumurta ve süt gibi proteince zengin günlük olarak tükettiğimiz birçok gıdada doğal olarak bulunur. Açığa çıkan amino asitler emilerek vücudumuzda yeni proteinler üretmek için tekrar bir araya getirilir veya gerekli ise enerji üretmek için kullanılabilir. Bu aminoasitlere ek olarak, modifiye edilmiş fenilalaninden gelen metil grubu, metanol oluşturmak üzere bağırsakta salınır. Metanol de vücut tarafından emilir ve çoğu enerji üretmek için kullanılır. Metanol kelimesi ilk başta endişe uyandırsa da; meyve ve sebzeler ve bunlardan elde edilen sular gibi birçok gıdada kendiliğinden bulunur ve normal beslenmenin bir parçasıdır.

Bugüne kadar hayvanlar ve gönüllü insanlar üzerinde yapılan bilimsel çalışmalar, aspartamın bağırsakta parçalanmasının çok hızlı ve eksiksiz olduğunu göstermiştir. Yutulduktan sonra kanda veya herhangi bir organda aspartam bulunmamıştır.

Kanser yapar mı?

Bir maddenin sağlık üzerindeki zararlı etkisinden bahsedebilmek için tüketilen dozdan bahsetmek gerekir. Aspartam yönetmeliklerce izin verilen limitlerde ürünlere eklendiğinde sağlık üzerinde herhangi bir olumsuz etki oluşturmaz. Aspartam için bu değer; günlük olarak 40 mg/kg vücut ağırlığı olarak belirlenmiştir. “Peki bu ne demek, ben nasıl anlayacağım bir gıdanın veya içeceğin içinde ne kadar aspartam olduğunu” diyorsanız şöyle bir örnek verebiliriz. Genellikle bir kutu kalorisi azaltılmış gazlı içecek ortalama 200 veya 300 mg aspartam içerir. 70 kilo bir bireyin aspartamdan zehirlenmesi için 9-14 kutu diyet içecek tüketmesi gerekir.

Aspartamın güvenli olduğuna nasıl karar verildi?

Bütün gıda katkı maddeleri JECFA adı verilen Gıda Tarım Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü nün ortaklaşa oluşturduğu bir uzmanlar komitesi tarafından değerlendirilir. JECFA tarafından kabul görmemiş bir katkı maddesi diğer hükümetler tarafından gıdalarda kullanılamaz. JECFA değerlendirmeleri; incelenen kimyasal ile ilgili bütün biyokimyasal, toksikolojik ve zorunlu hayvan testleri, araştırma ve insanlar üzerindeki gözlem çalışmaları gibi katkı maddesiyle ilgili bilimsel verilere dayanır. Gerekli toksikolojik testler gıda katkı maddesinin vücut tarafından nasıl absorbe edildiğini, dağıldığını, atıldığını içerir. Ayrıca gıda katkı maddesinin veya yan ürünlerinin belli maruziyet düzeylerindeki olası zararlı etkilerini kapsayan akut, kısa dönem ve uzun dönem çalışmaları kapsar. Katkı maddesinin zararlı herhangi bir etkiye sebep olmadan kullanılıp kullanılamayacağını belirlemek için başlangıç noktası, Kabul Edilebilir Günlük Alım Miktarını (ADI: Acceptable Daily Intake) belirlemektir. Kabul Edilebilir Günlük Alım Miktarı, ilgili katkı maddesinin ömür boyunca günlük olarak tüketildiğinde sağlık üzerinde herhangi bir olumsuz etki oluşturmayan dozu olarak tanımlanır. ADI değeri, en hassas deney hayvanı türünde toksik etkinin görüldüğü NOAEL ( No Observed Adverse Effect Level) değerinin genellikle güvenlik faktörü 100 ile çarpılmasıyla elde edilir.

Neden aspartamı konuşuyoruz?

Katkı maddeleri, var olan teknoloji ve bilgiler ışığında belirli aralıklar ile yeniden değerlendirilir. Geçtiğimiz günlerde Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) ve JECFA aspartamın sağlık üzerindeki etkisini incelediği çalışmalarını yayımladı. Yayımlanan çalışmaları ile IARC ilk defa, JECFA ise aspartamı üçüncü kez değerlendirmiş oldu. IARC, insanlarda kanser yapma etkisi için "sınırlı kanıtlara" atıfta bulunarak aspartamı, insanlar için muhtemelen kanserojen ismini verdiği 2B sınıfına dahil etti. JECFA ise, aspartam için önceden belirlenen 40 mg/kg vücut ağırlığı kabul edilebilir günlük alımın (ADI) değerini değiştirmek için yeterli bir neden olmadığı sonucuna varmıştır.

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı Nedir? Ne iş yapar?

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) Dünya Sağlık Örgütü'nün bir parçasıdır. Misyonu, kanserin nedenleri, mekanizmaları hakkında araştırma yapmak ve kanser kontrolü için bilimsel stratejiler geliştirmektir. IARC tarafından değerlendirilen bileşikler veya fiziksel faktörler, kanserojenliğine yani kansere neden olma kapasitesine ilişkin mevcut bilimsel kanıtlara dayalı olarak dört grupta sınıflandırılır. Bu sınıflar; Grup 1, Grup 2A, Grup 2B, Grup 3 ve Grup 4tür.

Grup 1: “İnsanlar için kanserojen" İnsanlarda kansere neden olabileceği sonucuna varmak için yeterli kanıt var.

Grup 2A: "Muhtemelen insanlar için kanserojen" İnsanlarda kansere neden olabileceğine dair güçlü kanıtlar var, ancak şu anda kesin değil.

Grup 2B: "Muhtemelen insanlar için kanserojen" İnsanlarda kansere neden olabileceğine dair bazı kanıtlar var, ancak şu anda kesin olmaktan uzak.

Grup 3: "İnsanlarda kanserojenlik açısından sınıflandırılamaz" Şu anda insanlarda kansere neden olduğuna dair bir kanıt yok.

Grup 4: "Muhtemelen insanlar için kanserojen değildir" İnsanlarda kansere neden olmadığına dair güçlü kanıtlar vardır.

Peki 2B sınıfı yani muhtemelen kanserojen ne demek?

Grup 2B kimyasallara bakacak olursak; benzin, egzoz dumanı, aleo vera özütü (bütün yaprak), kafeik asit, fermente yiyecekler ile karşılaşıyoruz. Aspartamın bu maddeler ile aynı grupta yer aldığından daha önce bahsetmiştik. Bu ise bazı kanıtların olduğu ama sonuçların kesin olmadığı anlamına gelmektedir.

IARC sınıflandırmasından ne anlamalıyız?

IARC’ın sınıflandırması, bir şeyin kansere neden olduğuna dair kanıtın ne kadar güçlü olduğunu hakkında bilgi verir. Aynı kategorideki maddelerin, kanser riskini ne kadar artırdıkları konusunda büyük farklılıklar gösterebilir. Aynı zamanda bu sınıflandırma, doz yani tüketilen veya daha genel bir ifade ile günlük maruz kalınan miktar hakkında bir bilgi vermez.

İnsanların ortalama olarak günlük maruz kalma miktarına bakıldığında izin verilen limitin yarısından daha az olduğu görülmüştür. Mevcut veriler ışığında yönetmeliklere uygun miktarda aspartam içeren gıdaları tüketmek güvenlidir.

Kaynakça:

Aspartame (Q&A): What is it and what foods contain this additive?. Eufic. (n.d.). https://www.eufic.org/en/whats-in-food/article/aspartame-qa

World Health Organization. (n.d.). Aspartame hazard and risk assessment results released. World Health Organization. https://www.who.int/news/item/14-07-2023-aspartame-hazard-and-risk-assessment-results-released

Glossary: Standard IARC classification. (n.d.). https://ec.europa.eu/health/scientific_committees/opinions_layman/en/electromagnetic-fields/glossary/ghi/iarc-classification.htm#:~:text=English [en]-,Standard IARC classification,existing scientific evidence for carcinogenicity.

Brunning, A., & Johnson, T. (2023, July 17). What do the IARC’s carcinogen classifications actually mean? Compound Interest. https://www.compoundchem.com/2023/07/14/carcinogens/