Süt ve Süt Ürünleri

   Süt ve Süt Ürünleri Grubu

   Bu grupta yer alan başlıca besinler süt, yoğurt ve peynirdir.

   Türkiye’de süt, yoğurt ve peynir için genellikle inek sütü kullanılır; ancak keçi, koyun gibi diğer hayvanların sütleri, bu sütlerin tozları ve kalsiyumla zenginleştirilmiş soya sütü gibi ürünler de bu gruba dahil edilir. Ayrıca kefir gibi canlı mikroorganizma içeren fermente süt ürünleri de bu grupta değerlendirilir.

   Süt grubu besinler protein, kalsiyum, B2 vitamini (riboflavin) ve B12 vitamini başta olmak üzere birçok besin ögesinin önemli kaynağıdır. Süt grubu besinlerde bulunan kalsiyum diğer besin kaynaklarına göre vücut tarafından daha iyi kullanılır. Kalsiyum kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişiminde ve hücre çalışmasında önemli rol oynar. Süt ve süt ürünlerinin içerdiği kaliteli protein
her yaş grubunda vücudun çalışması; çocukluk döneminde büyüme, yetişkinlikte ise doku onarımının sağlanması için gereklidir. Bu grupta yer alan besinlerde bulunan B vitaminleri, başta kırmızı kan hücreleri ile sinir hücreleri olmak üzere tüm vücutta önemli işlevlere sahiptir.

   Süt ve süt ürünleri yağ içeriği yönünden de zengindir. Doymuş yağ ve kolesterol ile yağda eriyen A vitamini içerirler. Yağ ve kolesterol alımını diyette sınırlandırmaları gereken kişilerin yağ miktarı azaltılmış süt, yoğurt ve peynirleri tercih etmeleri gerekir. Süt ürünlerinden peynirin tuz içeriği
yüksektir. Tuz tüketimini azaltmak üzere az tuz içeren peynirlerin tüketimi gerekmektedir. Başta çocuklar, gençler ve yetişkin kadınlar olmak üzere tüm yaş gruplarının süt ve süt ürünleri grubunda yer alan besinleri her gün önerilen miktarlarda tüketmesi gerekir. Tüketilmesi önerilen miktar; yaş, cinsiyet ve fizyolojik duruma (büyüme ve gelişme dönemi, gebelik ve emzirme dönemi, yaşlılık vb.) göre değişiklik göstermektedir.

   GÜNLÜK TÜKETİLMESİ ÖNERİLEN MİKTARLAR :

• Süt grubundan yaş gruplarına göre bir günde tüketilmesi önerilen porsiyon miktarları; 1-3 yaş grubu çocuklarda 4 porsiyon, 4-6 yaş grubu çocuklarda 3-4 porsiyon, 7-9 yaş grubu çocuklarda 3 porsiyon, 10-18 yaş grubu çocuklarda 4 porsiyon, yetişkinlerde 3 porsiyon ve 65 yaş üzeri bireylerde 4 porsiyondur.  

• Bir porsiyona eş değer süt grubu besinlerin miktarları:

Süt, yoğurt, kefir   200 ml  

Ayran     350 ml

Beyaz peynir türleri  60 g

Kaşar peynir türleri  40 g

Yaş çökelek– lor peyniri  150 g

Kuru çökelek   50 g

   Öneriler :

  • Yağ ve kolesterol alımını diyette sınırlandırmaları gereken yetişkinlerin yağ içeriği azaltılmış süt, yoğurt ve peynirleri tercih etmeleri gerekir.
  • Ancak hızlı büyüme ve gelişme gösteren ve bu nedenle enerji ve besin öğesi gereksinimi yüksek olan 2 yaş altındaki çocuklar için az yağlı süt ve süt ürünlerinin kullanılması uygun değildir.
  • Beş yaş üzeri çocuklarda gereksinim duyulduğunda az yağlı süt ve süt ürünleri kullanılabilir. 
  • Ambalajlı süt ve süt ürünlerindeki besin etiketlerinin (yağ, doymuş yağ, şeker ve sodyum içeriğine yönelik bilginin) okunarak bireye uygun olanları tercih edilmelidir.
  • Sağlıklı bir diyet için yağ ve tuz içeriği az olan peynirler tercih edilmelidir.
  • Sağlıklı bir diyette yoğurt; hem besin ögelerini yoğun ve dengeli bir şekilde içermesi, hem de içerisinde yararlı canlı mikroorganizmalar (probiyotik) bulundurması nedeniyle tüketilmesi
    gereken bir besindir.
  • İshal gibi durumlarda bu gruptan, yoğurt veya ayran gibi besinlerin tüketilmesi tercih edilmelidir.
  • Isıl işlem görmemiş çiğ sütler zararlı mikroorganizmaları içerir. Bu nedenle, çiğ süt ve çiğ sütten yapılan ürünler, ısıl işlem görmeden hiçbir koşulda tüketilmemelidir. Bu nedenle pastörize edilmiş (günlük süt) veya UHT (uzun ömürlü süt) sütlerin tercih edilmesi; sokak sütlerinin satın alınmaması gerekir. Özellikle çocuk, gebe, yaşlı ve hasta bireyler besin zehirlenmelerine hassas olduklarından, bu gruplarda çiğ süt veya çiğ sütten yapılmış ürünlerin tüketimlerinden kesinlikle kaçınılmalıdır.  
  • Süte evde uygulanan ısıl işlem tüm mikroorganizmaları yok etmeyeceği ve besin öğeleri kayıplarında artışa neden olabileceği unutulmamalıdır.  
  • Süt ve süt ürünlerinde bulunan proteinler ve B vitaminleri, özellikle B2 vitamini (riboflavin), besinin depolama ve hazırlanması sırasında kayba uğrar. Vücutta çok önemli rolleri olan bu besin öğeleri açısından süt ve süt ürünlerinin besin değerinin korunabilmesi için dikkatli olunmalıdır. Bu bağlamda;  Pastörize (günlük) sütlerin güneş ışığını geçirmeyecek şekilde, kendi ambalajında, buzdolabında saklanması ve 2-3 gün içerisinde tüketilmesi önerilir.
  • Uzun ömürlü sütler (UHT) kendi ambalajında güneş ışığını geçirmeyecek şekilde uygun ortamlarda ve açıldıktan sonra buzdolabında 2-3 günü geçmeyecek şekilde saklanmalıdır.
  • B 2 vitaminin en iyi kaynaklarından olan yoğurdun suyunun süzülmesi veya bekletme esnasında oluşan suyunun atılması bu vitaminin kaybına neden olur. Yoğurt suyu süzülmemeli; gerekirse ekmek mayalandırma, bisküvi-pasta veya çorba yapımında kullanılmalıdır.
  • Beslenmemizde önemli yeri olan tarhana; yoğurt, un veya yarmadan yapılan geleneksel bir besinimizdir. Tarhana yapılırken güneş altında kurutulmamalı; hava akımı olan ve gölge bir yerde, zaman zaman karıştırılarak, üstü kapalı olarak kurutulmalıdır.
  • Sütlü tatlı pişirilirken şeker ilavesi ocaktan alındıktan sonra yapılmalıdır. Pişirilme sırasında eklenen şeker, süt proteininin vücutta kullanılabilirliğini azaltabilir.