Ejder meyvesi olarak da bilinen pitaya, bilimsel anlamda Cactaceae (Kaktüsgiller) familyasından, Hylocereus cinsi içinde çeşitli kaktüs türlerinin meyvesidir. Meksika ve Orta Amerika’nın tropikal ormanları, anavatanıdır. Günümüzde en fazla yetiştiriciliği yapılan yerler Güneydoğu Asya ülkeleri (başlıca Vietnam, Tayland), İsrail, Avustralya, Nikaragua ve ABD’dir. Meyve kabuğu kırmızı, pembe ve sarı renkte; meyve etinin rengi beyazdan eflatuna kadar değişir. Meyve küçük ve çok sayıda tohum bulundurur, bunlar meyve ile beraber tüketilir. Ortalama meyve ağırlığı 350-450 gram arasında olmakla beraber 900 grama kadar çıkabilmektedir[1]. Pitaya (ejder meyvesi), klimakterik olmayan bir meyvedir[2]. Kumlu-tınlı*, iyi drenajlı*, 5.5-6.5 arasında değişen pH’ya sahip topraklarda yetiştirilebilir[3].

Kaliforniya’da, pitaya meyveleri üzerine bir çalışma yürütülmüş ve ortam koşulları incelenmiştir. Pitaya meyveleri (Hylocereus undatus), ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki ticari bir bahçede çiçeklenmeden 45 gün sonra hasat edilmiştir. Hasattan sonra meyveler suda yıkanmış ve 20°C'de ve % 60 bağıl nemde 24 saat havada kurumaya bırakılmıştır. Meyveler rastgele gruplara ayrılarak 5, 7 veya 10 ºC'de delikli polietilen* torba ile ve torba olmadan saklanmıştır. Kaliforniya'da üretilen ve 5ºC ve 7ºC'de depolanan Pitaya meyvesinin, 10ºC'de depolanan meyvelere göre 20 gün depolandıktan sonra daha iyi bir görünüme sahip olduğu görülmüştür; yeşil kısımların rengini korumuş ve çürüme vakaları ile şiddetini azaltmıştır (Şekil 1 ve 2) [2].

  Şekil-1

Şekil-2

Pitaya bitkisi, tropikal bölge bitkisi olması nedeniyle uç sıcaklıklara hassastır. Bitkiler, -20°C’de zarar görmeye başlar ve -40°C’de ölürler. Düşük sıcaklıklarda zararlanma, yeşil etli kısımların kabarması ve çatlama şeklinde görülür. Daha düşük sıcaklıklarda, gövdenin sararmaya/sıvılaşması başlaması şeklinde iken şiddetli soğuklarda gövde tamamen sıvılaşır ve muhtemelen bitki ölür. Bu yüzden dikimi yapılırken soğuktan korunaklı alanların seçilmesi gerekmektedir. 40-45°C üstündeki sıcaklıklarda bitki gelişimi yavaşlar ve sıcaklığa bağlı olarak bitkilerde zararlanmalar görülmeye başlar. Bu sıcaklıktan sonra çiçeklenmelerde azalma olmaktadır. Pitaya bitkisi oldukça hızlı gelişir ve dikimden bir yıl sonra meyve tutmaya başlar. Dikimden 3 yıl sonra ideal verime kavuşur[1].

Pitaya’nın farklı türleri üzerinde CO2 zenginleştirmesi çalışmaları yapılmıştır. Hylocereus undatus ve Selenicerus megalalanthus türlerinde CO2 zenginleştirmesinin vejetatif* büyüme ve verim karakteristikleri üzerine etkileri araştırılmıştır. Araştırma bulguları; CO2 zenginleştirmesinin Selenicerus megalalanthus türünde, Hylocereus undatus türüne göre sürgün boyu, sürgün kuru ağırlığı, meyve veren sürgün sayısını daha çok arttırdığını göstermektedir[4]. 

Yapılan çalışmalarda; ikinci yıldan itibaren dekardan* 1600 kg ürün alınabilmektedir. Tam anlamıyla üretime geçildiğinde dekardan 3 tona yakın ürün alınabilmektedir. Tüm yılın sıcak geçtiği ekvatoral bölgede, vejetatif gelişme* sürekli devam ettiğinden alınan ürün miktarı daha fazladır. Meyve kalitesi çeşide bağlı olarak değişir ama kalite üzerinde en büyük etkenlerden birisi hasat zamanıdır. Pitaya uygun üretim yapıldığında 20-30 yıllık bir ekonomik ömre sahiptir[1].

Sonuç olarak; pitaya (ejder meyvesi) yetiştiriciliği dünyanın farklı noktalarında sıkça yapılmaktadır. Meyve kabuğu ve meyve etinin renk skalası oldukça değişken olmakla beraber, küçük ve çok sayıda tohum bulundurmaktadır. ABD/Kaliforniya’da yapılan bir çalışmada; pitaya meyvesi gruplara ayrılarak farklı sıcaklıklarda (5ºC, 7ºC, 10ºC) depolanmıştır. 10ºC’de depolanan meyvede daha fazla yaralanma olduğu görülmüştür. Yaralanmalar, genelde yeşil kısımların deforme olması ve çürümenin görülmesi şeklinde seyretmektedir[2]. 

Başka bir çalışmada ise; CO2 zenginleştirmesinin Pitaya türlerinin (Hylocereus undatus ve Selenicerus megalalanthus) gelişimi üzerine etkileri araştırılmıştır. Her iki türün de vejetatif gelişimi desteklenmiştir. CO2 zenginleştirmesinin yapıldığı Selenicerus megalalanthus türünde sürgün sayısı, sürgün boyu gibi bitkisel niteliklerin daha çok arttığı görülmüştür. İki türün de sürgün morfolojileri farklı şekilde etkilenmiştir. Bu da iki türün farklı evrimsel süreçlere sahip olduğu ve tipik özelliklerin türlere özgü olduğunu göstermektedir[4]. Tropikal bölge bitkisi özelliğinde olması nedeniyle pitaya; uç sıcaklıklara duyarlıdır ve kolayca etkilenmektedir. Vejetatif gelişmenin sürekliliği, alınan ürün miktarını olumlu yönde etkilemekte olup fazla miktarda ürün alınabilmektedir[1].

Sözlük
*Tınlı: Hacim bakımından %50 oranında katı maddeler ve %50 oranında por adı verilen boşlukları içeren toprak çeşidi[5].
*Drenaj: Toprakta bitkilerin yetişmesine zararlı olan fazla suların akıtılması, akaçlama[6].
*Polietilen: Etilenin polimerizasyonu ile elde edilen hafif, çok yönlü sentetik reçine[7] .
*Vejetatif: Yeni bir bitkinin ana bitkinin bir parçası veya özel bir üreme yapısı ile büyüdüğü bitkilerde meydana gelen üreme çeşidi[8].
*Dekar: 1000 m² değerinde yüzey ölçü birimi. Dekar, hektarın onda biri değerindedir[9].
*Vejetatif gelişme: Bitkide gövde, meyve dalları, tomurcuk kısımlarının oluşması[10].

Kaynakça
[1] Seday, U., Sanal, D. (2017). Pitaya Yetiştiriciliği ve Türkiye’de Üretim Potansiyeli, 50-51
[2] Freitas, S. T., Mitcham, E., J. (2012) Quality of pitaya fruit (Hylocereus undatus) as influenced by storage temperature and packaging, Scientia Agricola, 257-260, 1972.
[3] T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi (2017). Değişik Tropik Meyve Türlerinin Antalya Koşullarına Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar, 13-15.
[4] Weiss, I., Mizrahi, Y., Raveh, E. (2010). Effect of elevated CO2 on vegetative and reproductive growth characteristics of the CAM plants Hylocereus undatus and Selenicereus megalanthus, Scientia Horticulturae, 123, 531-536.
[5] Ordu Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (2014). Ordu’da Gıda Güvenliği, 8 (23), 39-41.
[6] TDK, https://sozluk.gov.tr
[7] Augustyn, A. “Polyethylene” Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/science/polyethylene
[8] Rafferty, John, P. “Vegetative reproduction” Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/science/vegetative-reproduction
[9] TDK, https://sozluk.gov.tr
[10] Aytekin, R., İ., Çalışkan, S. (2015). Fasulyede Büyüme ve Gelişme Dönemleri, Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(2): 84-86